Iwkowa

Rozległa i ludna wieś gminna, położona we wschodniej części Beskidu Wyspowego, na pograniczu z Pogórzem Wiśnickim.

Iwkowa to typowa beskidzka ulicówka, rozciągnięta wzdłuż potoku Bela, otoczona jest od północy pogórzańskimi stokami Machulca i Szpilówki, a od południa kulminują nad nią zalesione zbocza długiego grzbietu Sołtysich Gór, ciągnącego się od Rogozowej nad Rajbrotem. Ze względu na atrakcyjne położenie jest ośrodkiem turystycznym i znakomitym punktem wypadowym dla wycieczek pieszych i rowerowych.
Iwkowa liczy 2700 mieszkańców, jest siedzibą gminy, obejmującej również Dobrociesz, Kąty, Wojakową, Połom Mały, Drużków Pusty i Porąbkę Iwkowską. Pod względem administracyjnym należy do powiatu brzeskiego. Nazwa miejscowości wywodzi się wedle tradycji od imienia założyciela wsi, Iwo Odrowąża – kanclerza księcia Leszka Białego.
Iwkowa jest jedną z najstarszych miejscowości we wschodniej części Beskidu Wyspowego. Znaleziska archeologiczne, związane z obecnością i działalnością człowieka w rozległej kotlinie Iwkowej, datują się na okres 2000-1300 p.n.e. (kultura łużycka).
Wieś rozwinęła się w oparciu o przebiegający niedaleko trakt handlowy, wiodący z centralnej Małopolski doliną Dunajca na południe. Pierwotnie na terenie dzisiejszej Iwkowej były prawdopodobnie dwie wsie: starsza, założona wedle tradycji już w XIII w. przez kanclerza księcia Leszka Białego Iwo Odrowąża oraz młodsza, lokowana na mocy przywileju z 1334 r. przez Jadwigę, wdowę po Władysławie Łokietku. O starszej części Iwkowej dokumenty wspominają, że już w połowie XIV w. istniał tu kościół parafialny.
W średniowieczu i aż do XVIII w. była wsią królewską, należała do kasztelani krakowskiej, potem do starostwa sądeckiego. Okoliczne wioski były natomiast własnością miejscowych rodów szlacheckich: Dobrocieskich, Kątskich i Wojakowskich. Po 1772 r. Iwkowa została przejęta na rzecz skarbu austriackiego, a potem sprzedana w ręce prywatne. U progu epoki zaborczej znalazła się w cyrkule bocheńskim, potem (od 1867 r.) przyporządkowana została do powiatu samorządowego w Brzesku.
W okresie międzywojennym (w 1934 r.) przeprowadzono reformę administracyjną i utworzono wówczas gminę zbiorową, obejmująca mniej więcej obszar dzisiejszej gminy.
 

Warte uwagi

Kościół cmentarny p.w. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. Jedna z najcenniejszych i najstarszych drewnianych świątyń gotyckich w tej części Małopolski. Pierwszy drewniany kościół w Iwkowej wzniesiono prawdopodobnie ok. 1398 r., obecny - w połowie wieku XV. Jest to budowla orientowana, zrębowa, do której w XVII w. dobudowano niewielką wieżę o konstrukcji słupowej. Prezbiterium zamknięte wielobocznie, zakrystia znajduje się od strony północnej. Wewnątrz warto zwrócić uwagę na cenną polichromię z 1619 r. namalowaną na miejscu pierwotnej - patronowej, ornamentalnej. W Grupie Ukrzyżowania na belce tęczowej cenny krucyfiks z XV w. oraz rzeźby Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty z wieku XIV. Wszystkie okna są tylko od strony południowej, a unikatem jest gotycki witraż z wizerunkiem Madonny Apokaliptycznej (w świątyni tylko kopia, oryginał w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie). W konstrukcji świątyni interesujące są portale gotyckie. Ołtarz główny i 2 boczne w stylu barokowym, obok ołtarza gotyckie figury z XVI w., kamienna chrzcielnica z XV w. 
Muzeum parafialne ks. Jana Piechoty, znajdujące się na plebanii. Eksponaty zebrane i udostępnione w 1966 r. przez kapłana-pasjonata w trakcie jego duszpasterskiej posługi. Można zobaczyć, między innymi, kolekcję ludowych świątków z kapliczek przydrożnych, stare fotografie, przykłady drobnego rękodzielnictwa ludowego, krzyże. Interesująca jest również kolekcja przedmiotów domowego użytku i sprzętów gospodarskich.
•We wsi Kąty, na południe od Iwkowej, można zobaczyć dwór szlachecki. W obecnej formie pochodzi z pocz. XX w., jego właścicielem był wówczas Jan Sławik, który odkupił zadłużony mająteczek od miasta Krakowa. Wcześniej właścicielami była rodzina Kątskich, a po jej wygaśnięciu Rogoyscy. Dwór jest budowlą dwutraktową, murowaną, na planie prostokąta. Obecnie jest zamieszkiwany przez potomków ostatnich, przedwojennych właścicieli. Obok dwuhektarowy park z aleją grabową i strzegąca wjazdu potężną lipą Soliter. W drzewostanie są również pomnikowe dęby, wiązy oraz cis. Przy wjeździe do kompleksu parkowego, w otoczeniu niewielkich stawów znajdują się ruiny kamiennego spichrza z XVII w. (w późniejszym czasie pełnił on również rolę wozowni i zajazdu pocztowego). Obok dworu stoi figura św. Floriana na kamiennym postumencie, fundacji Leonarda Rogoyskiego, z 1884 r.
•Na stoku Bukowca, górującego od północy nad Iwkową, na tzw. Roli Zięciowskiej znajduje się XVII-wieczna kapliczka św. Urbana, stojąca w miejscu niegdysiejszej pustelni Urbana, ucznia św. Świerada z Tropia. Wewnątrz barokowy ołtarzyk z obrazem Świętego.
•W Iwkowej bardzo prężnie działa występująca w ludowych strojach kapela ludowa „Iwkowianie” oraz Zespół Pieśni i Tańca o tej samej nazwie. 
•W Iwkowej działa kilku ludowych twórców, wśród których warto wymienić p. Marka Midę (kowalstwo), p. Bogumiłę Serafin i p. Czesławę Mrowca (hafciarstwo, koronkarstwo) oraz p. Anielę Tobaszewską (plastyka obrzędowa).
 
Z Kątów koło Iwkowej wywodził się jeden z najwybitniejszych strategów i dowódców polnych Polski siedemnastowiecznej, generał artylerii koronnej Marcin Kątski. Urodził się w Kątach, otrzymał staranne wykształcenie na akademiach w Padwie i Paryżu. Walczył jako żołnierz zaciężny pod słynnym Kondeuszem. Potem poświęcił swe umiejętności w służbie Ojczyzny. Brał udział prawie we wszystkich kampaniach wojennych Polski w drugiej połowie XVII w. Walczył między innymi z Rosjanami, Szwedami, Turkami, Tatarami i Kozakami. Wielokrotnie był ciężko ranny. Dzięki wielkiemu talentowi dowódczemu i sprawnemu kierowaniu artylerią koronną stał się jednym z głównych architektów zwycięstwa Jana Sobieskiego pod Wiedniem. Zaprojektował również jedną z największych twierdz Polski siedemnastowiecznej, tzw. Okopy Świętej Trójcy w widłach Zbrucza i Dniestru. Pod koniec życia pełnił zaszczytne stanowisko wojewody krakowskiego.

Patronat medialny

Partnerzy