Kamienica

Duża wieś letniskowa (ok. 3290 mieszk.), położona na pograniczu Gorców i Beskidu Wyspowego, w miejscu gdzie do rzeki Kamienicy wpadają potoki Zbludza i Zasadne.

Jest siedzibą gminy i ośrodkiem handlowo-administracyjnym. Krzyżuje się tu kilka lokalnych dróg i szlaków turystycznych, stąd też wiele wycieczek w rejon Modyni, czy Mogielicy rozpoczniemy właśnie od tej sympatycznej miejscowości.
Przywilej lokacyjny dla wsi Kamienica wydała 9.03.1330 r. Katarzyna, zwierzchniczka klasztoru starosądeckiego, co było ukoronowaniem wieloletniej akcji kolonizacyjnej klarysek w dolinie Kamienicy. W XVI w. funkcjonował tu już kościół i szkoła parafialna. Losy Kamienicy oraz sąsiednich wsi Zasadnego, Szczawy i Zalesia były związane z klaryskami aż do „kasaty józefińskiej” w roku 1782, kiedy to przeszły na własność państwa austriackiego, jako tzw. „dobra kameralne”. Pod koniec XVIII w. dobra kamienickie przejęli właściciele Szczawnicy Szalayowie, po których na miejscowym cmentarzu pozostała kaplica- mauzoleum. Kolejnym właścicielem został w 1830 r. kupiec sądecki Józef Kirchner. On to wraz z zamążpójściem córki przekazał dobra kamienickie swemu zięciowi Maksymilianowi z Brzezia Marszałkowiczowi. Stanowiło to zwrotny moment w historii miejscowości, która z niewielkiej leśnej osady szybko przekształciła się w spory ośrodek przemysłowy i usługowy. Marszałkowicz był bowiem ofiarnym i światłym patriotą, a jednocześnie znakomitym i obrotnym gospodarzem. Pod jego rządami w Kamienicy powstała piętrowa papiernia „o dwóch putniach i trzech holendrach z aparatem walcowym i szlifierskim do wyrabiania masy drzewnej”, w której wyrabiano bardzo trwały, siwy papier kancelaryjny i bibułę. Papier sprzedawano na rynku w Nowym Sączu, w sklepie J. Kosterkiewicza. Ponadto, powstały w Szczawie dwie trzypiecowe huty żelaza zwane kuźnicami lub hamerniami (rudę żelaza przywożono aż z Górnych Węgier) i inne zakłady przemysłowe, między innymi gorzelnia na 20 korcy dziennego zacieru. Wybudowano murowany dwór i budynek poczty. Dwór kamienicki był także kuźnią myśli politycznej i miejscem schronienia patriotów polskich. Przebywał tu między innymi Antoni Skąpski, jeden z organizatorów Powstania Krakowskiego 1846 r. oraz wybitny badacz Sądecczyzny Szczęsny Morawski. Z Kamienicą związał ostatnie lata swojego życia inny bohater narodowy z tego okresu - Jan Kanty Andrusikiewicz. Pochodził on z niedalekich Słopnic i będąc organistą w Chochołowie stanął wraz z L. Kmietowiczem na czele zbrojnego zrywu górali podhalańskich przeciwko władzy zaborczej w 1846 r. — tzw „poruseństwa chochołowskiego”. Był więźniem twierdzy austriackiej w Szpilbergu, a po wyjściu na wolność został zatrudniony w kamienickiej papierni. Umarł na tyfus i został pochowany na miejscowym cmentarzu.
Maksymilian Marszałkowicz dbał nie tylko o rozwój gospodarczy swych dóbr, ale starał się również o zapewnienie miejscowym włościanom godziwych warunków życia.  Z własnych funduszy wybudował budynek szkolny, kilka lokalnych dróg, założył kasę zapomogowo–pożyczkową. Został również w 1867 r. pierwszym przewodniczącym Rady Powiatowej w Limanowej, na potrzeby ludności udostępniał swoją bibliotekę liczącą ponad 10.000 woluminów. W tradycji miejscowej zachowało się podanie, że w trakcie rabacji galicyjskiej dwór został obroniony przez wiernych mu chłopów kamienickich, którzy powstrzymali atak krewkich sąsiadów z Ochotnicy. Po śmierci w 1878 r. Marszałkowicz został pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie, do tego miasta wyprowadziła się również wdowa po nim, sprzedając jednocześnie kamienickie dobra firmie Louis et Bernard Jaffe.
Na przełomie XIX i XX w. okoliczne lasy stały się obiektem rabunkowej eksploatacji drewna, prowadzonej przez firmę „Ader” z Jazowska oraz Towarzystwo Akcyjne Zsollnaer Cellulose-Fabrik. Wycięto w ten sposób całe połacie puszczy na stokach Hali, Okręgu i Zbludzkich Wierchów. Masa drzewna była przetwarzana w  Rzekach, fabryce mebli giętych w Jazowsku oraz fabryce celulozy w słowackiej Żylinie. Pod koniec XIX w. było tu 241 domów mieszkalnych, szkoła etatowa, co trzy tygodnie odbywały się targi. W okresie międzywojennym lasy wokół Kamienicy eksploatowała spółka „Saturn”.
Pod koniec II wojny światowej dolina Kamienicy stała się swoistą „republiką partyzancką”. Atakowano niemieckie kolumny transportowe, niejednokrotnie dochodziło do regularnych bitew z siłami hitlerowskimi.
W Kamienicy spędziła swe lata dziecięce błogosławiona siostra Celestyna Faron. Wykształcenie pedagogiczne zdobyła we Lwowie i Poznaniu, potem pracowała jako nauczyciel i opiekun dzieci w licznych ochronkach na terenie południowej Polski. Aresztowana przez gestapo zginęła śmiercią męczeńską w Oświęcimiu w 1944 r. Została wyniesiona na ołtarze przez Ojca Świętego Jana Pawła II w 1999 r.
Obecnie Kamienica jest popularnym letniskiem, siedzibą dużej gminy i ośrodkiem grupy etnograficznej Górali Białych. Miejscowe tradycje kultywuje p. Stanisław Kurzeja, gawędziarz, wielokrotny laureat „Sabałowych Bajań”.
 

Warte uwagi

Informacje krajoznawcze:
W centrum wsi, obok skrzyżowania dróg, znajduje się park pałacowy z początku XIX w., uznany za zabytek przyrody. Z ciekawszych drzew, które możemy tu spotkać, warto wymienić sosnę amerykańską, jodłę kanadyjską, limbę, rajską jabłoń, świerk bałkański.  W kompleksie pałacowo-parkowym można zobaczyć pałac w stylu klasycystycznym, wzniesiony przez Maksymiliana Marszałkowicza w połowie XIX wieku. Główny korpus parterowy, piętrowe skrzydła po bokach, budowla jest pokryta gontem. W pałacu mieści się obecnie ośrodek szkoleniowo-turystyczny „Dworek – Gorce”. Obok znajduje się stary dworek - prawdopodobnie z przełomu XVIII/XIX w., obecnie dość mocno zaniedbany i wymagający pilnego remontu. W południowej części parku stoi tzw. „spichlerz-zbrojownia” oraz zabytkowy budynek poczty z XIX w. Jest to budowla parterowa z wysokim poddaszem oraz ozdobnym frontem, wspartym na czterech kolumienkach. 
W centrum wsi stoi kościół parafialny, wybudowany w latach 1932–37, za księdza Jana Rośka, wg proj. architekta Szołdrskiego. Jest to już czwarta świątynia w Kamienicy. Pierwsza spaliła się od uderzenia pioruna w XVII w., druga została zniesiona w czasie wielkiej powodzi w 1688 r. wraz z plebanią i cmentarzem, trzecia spłonęła w 1931 r., a wraz z nią bogate archiwum parafialne. W wyposażeniu zwracają uwagę ołtarz główny Przemienienia Pańskiego oraz ołtarze boczne Najświętszego Serca Pana Jezusa, Matki Boskiej Królowej Różańca, śś. Józefa i Franciszka, Niepokalanego Poczęcia NMP.
Na cmentarzu parafialnym można zobaczyć kaplicę grobową rodziny Szalayów oraz obelisk, poświęcony pamięci Jana Kantego Andrusikiewicza na miejscu jego domniemanej mogiły. Ponadto na cmentarzu 2 wspólne mogiły pomordowanych w 1944 r. mieszkańców Kamienicy i okolic.
Na skrzyżowaniu w centrum miejscowości, przy drodze do Zbludza, stoi krzyż kamienny z 1910 r., tzw. „krzyż grunwaldzki”.
W budynku Gminnego Ośrodka Kultury funkcjonuje Izba Regionalna, tel. 18 332 30 82. Prezentowane zbiory obejmują stroje ludowe,  plastykę obrzędową, narzędzia gospodarskie. Historię wsi obrazują stare fotografie. Od niedawna powstaje tu kolekcja krawatów znanych osób, związanych z Kamienicą, bądź odwiedzających gminę. 
Tradycje twórczości regionalnej podtrzymują p. Ignacy Gromala (rzeźba ludowa) oraz Stanisława Hudzicka (hafciarstwo, bibułkarstwo).

Powiązane informacje

Karczma Młyn

34-608 Kamienica 368

Willa Tulipan

34-608 Kamienica 282

W słonecznej dolinie

Kamienica 467, 34-608 Kamienica

Patronat medialny

Partnerzy