Nazwa Tokarni pochodzi od tokowisk głuszców; symbol tego ptaka znajduje się również w herbie gminy. Jest jednym z głównych ośrodków kultury górali myślenickich – kliszczaków.

Pierwsza wzmianka o osadzie Thokarnya, stanowiącej własność rycerską pochodzi z roku 1455. Miejscowość należała do rodu Jordanów, który w XV i XVI w. skupił w swych rękach znaczną część wsi ziemi myślenickiej. Po śmierci Wawrzyńca Spytka Jordana w 1568 r. miejscowość przeszła na jego żonę Annę z Siniawskich, a następnie na rodziny Karnkowskich i Przerębskich. W tym czasie w dolinie Czarnego Potoku istniała również osada Więcierza (od więcierzy – pułapek na ryby), która z początkiem XX w. została przyłaczona do Tokarni. Pobliska Więciórka była już osadą starostwa lanckorońskiego. W XVII w. Tokarnia wraz z Więcierzą i Skomielną Czarną przeszła w ręce Łodzińskich herbu Radwan. W 1804 r. Anna Łodzińska wyszła za mąż za Jana Kantego Targowskiego herbu Leliwa. W rękach Targowskich, którzy zasłynęli jako dobrzy gospodarze, miejscowość pozostawała do zakończenia II wojny światowej. 

Latem 1944 r. Niemcy przystąpili do budowy fortyfikacji linii Bx na terenie miejscowości. Wieczorem 20 września 1944 r. partyzanci oddziałów AK „Żelbet” i „Odwet” rozbroili kwaterującą w dworze 64-osobową jednostkę niemiecką, zdobywając wiele broni i sprzętu wojskowego. W tym czasie miejscowość znalazła się na stałym szlaku przemarszów oddziałów partyzanckich. Po bitwie w Zawadce (29.11.1944 r.) hitlerowcy spacyfikowali cały masyw Kotonia, paląc m.in. 20 domów w Tokarni. 

Po wojnie pięknie położona miejscowość szybko się rozwijała. W 1975 r. powołano gminę Tokarnia, a w 1982 r. utworzono osobną parafię w oparciu o istniejący kościół rektoralny (aż do tej pory siedziba gminy i parafii znajdowały się w Łętowni). Na terenie miejscowości działa prężnie Gminny Ośrodek Kultury i Sportu, opiekujący się grupą artystów ludowych (rzeźba i wyrób kwiatów z papieru). Lokalne tradycje kultywuje zespół „Kliszczacy”, mający bogaty repertuar artystyczny. Do szczególnie pielęgnowanych zwyczajów regionalnych należy wykonywanie kilkunastometrowej wysokości palm wielkanocnych, w czym Tokarnia konkuruje z Lipnicą Murowaną. Z inicjatywy ks. Jana Macha przy parafii powstała w 1975 r. niewielka izba regionalna. Niestety, w ostatnich latach walory krajoznawcze i krajobrazowe miejscowości znacznie się obniżyły – zniszczono historyczną kompozycję zespołu dworu i kościoła (dawnej kaplicy dworskiej) poprzez niefortunną lokalizację nowej świątyni. Stary, słynący z uroku kościółek z XVII w. przeniesiono do Orawskiego Parku Etnograficznego w Zubrzycy Górnej. W kościele wizerunek Matki Bożej Śnieżnej, otoczony lokalnym kultem.

 

Warto zobaczyć:

1.Dwór Targowskich z pocz. XIX w., początkowo całkowicie drewniany, a pod koniec XIX w. dobudowano murowane skrzydło wschodnie. W otoczeniu park krajobrazowy. Na ścianie frontowej tablice upamiętniające postać Mieczysława Targowskiego, zamordowanego w 1940 r. przez sowietów w Charkowie oraz brawurową akcję partyzantów 1944 r. 

2.Przy drodze do Łętowni stoi murowana, kryta gontem kapliczka z sygnaturką, mieszcząca figurę św. Jana, wybudowana w 1828 r. 

3.W południowej części Tokarni (naprzeciw drogi do Skomielnej Czarnej) wznosi się masyw Urbaniej Góry (674 m). W pobliskim przysiółku mieszka i tworzy uznany rzeźbiarz-samouk Józef Wrona, laureat licznych nagród artystycznych (m.in. Nagrody im. Oskara Kolberga i Nagrody Wojewody Krakowskiego). Od 1982 r. sukcesywnie buduje on na swej ojcowiźnie kaplice i rzeźby, inspirowany początkowo przez wielkiego miłośnika sztuki ludowej, ks. Józefa Macha. Jedną z najciekawszych kompozycji jest figura Chrystusa nauczającego z łodzi św. Piotra, do której realizacji artysta zbudował na stoku góry staw, doprowadzając wodę z potoku. Obecnie Kalwarię Tokarską tworzą figury i ich zespoły, znajdujące się w dużej części przy czarnym szlaku, z których najciekawsze to: Ukrzyżowanie – figura Chrystusa naturalnej wielkości, Powrót Syna Marnotrawnego, Święta Rodzina.

4.Fortyfikacje z okresu dwóch wojen. W Tokarni w rejonie Więcierży i grzbiety Góry Fuckowej (644 m) znajdziemy relikty poaustriackich umocnień z 1914/15 r. Były one wykonane w ramach rozbudowy umocnień wokół Twierdzy Kraków i ciągnęły się górami w kierunku Podhala. Pozycja ma postać punktów oporu, rozmieszczonych co ok. 0,5 km. W 1944 r. rozpoczęto budowę niemieckiej linii obronnej Bx. Jej reliktami są dwa schrony typu Ringstand 58c, rozmieszczone po obu stronach Krzczonówki na wysokości kapliczki św. Jana Nepomucena. Na Urbaniej Górze (w rejonie Drogi Krzyżowej i na grzbiecie za krzyżem) oraz na skraju lasu na jej wschodnim skłonie (w rejonie przełęczy, na którą wychodzi czarny szlak).