Skrzydlna

Wieś letniskowa (ok. 1060 mieszkańców) położona u źródeł Stradomki, u stóp Cietnia i Śnieżnicy, od południa otoczona niewysokimi wzniesieniami, które szumnie nazywa się ?Pieninkami Skrzydlańskimi? (Worecznik, Krzenowiska i Ostra Góra).

Zabudową przestrzenną przypomina niewielkie miasteczko.
Skrzydlna jest jedną z najstarszych miejscowości w okolicy i pojawia się w dokumentach jako „Crzidlna” na przełomie XIII i XIV w. Pierwszym udokumentowanym dziedzicem Skrzydlnej był Zbigniew z potężnego rodu Gryfitów, potem wieś dostała się w ręce Ratołdów, którzy pozostali tu aż do XVI w. Ratołdowie wybudowali tu pierwszy zameczek obronny i doszli do dużego znaczenia w XIV w. kiedy to pieczętowali się „Ze Skrzydlnej”. Posiadali wówczas na interesującym nas obszarze również Przenoszę, Kasinę Wielką, Raciborzany, Wilkowisko, Janowice i Kostrzę. W 1509 r., poprzez koligacje rodzinne, Skrzydlna dostała się w ręce rodu Pieniążków herbu Odrowąż z Krużlowej – dali się oni poznać jako zapobiegliwi gospodarze. Po nich nastąpili Wilkoszewscy, którzy zasłużyli się w XVII-wiecznych bojach, ale majątek coraz bardziej podupadał. W XVIII i XIX w. Skrzydlną dziedziczyli kolejno Święciccy, Szujscy, Lewiccy i Pruszyńscy. Dziedzicem Skrzydlnej był m.in. Antoni Szujski, będący potomkiem wielkich rodów ruskich i byłym panem Wojciecha Bartosa-Głowackiego, bohatera spod Racławic. Pod koniec XIX w. żyło tu 865 mieszkańców (w tym 38 Żydów), funkcjonowała szkoła ludowa i urząd pocztowy. Zadłużony mająteczek u progu XX w. został zakupiony przez Galicyjski Bank Ziemski z Łańcuta oraz Zygmunta Marsa herbu Noga z Limanowej.
W latach pięćdziesiątych XIX w. (po pożarze Tymbarku w 1852 r.) Skrzydlna była siedzibą niewielkiego powiatu tzw. sądowego. Na gruntach dworskich wybudowano obszerne domy dla pomieszczenia władz powiatowych, kilka z nich później wyburzono. W czasie rabacji 1846 r. nienawiść chłopów skierowała się przeciwko miejscowemu justycjariuszowi (urzędnik do rozstrzygania sporów między dworem a wsią) Sroczyńskiemu. Przeczuwając co go może spotkać, schował się do kościoła, „ale rozwścieczeni chłopi wywlekli go, po czym skrwawili kościół, za co 3 miesiące nie odbywały się tu nabożeństwa”.
W 1903 r. zostało zawiązane Koło Patriotyczno-Niepodległościowe „Jutrzenka”, grupujące młodzież gimnazjalną ze Skrzydlnej i Szczyrzyca. Stawiało ono sobie za cel propagowanie polskości, uświadomienie społeczeństwa pod względem patriotyczno-niepodległościowym, urządzanie obchodów rocznic narodowych. Koło zorganizował uczeń gimnazjum św. Jacka w Krakowie Mikołaj Konieczny, pochodzący ze Skrzydlnej. Z inicjatywy „Jutrzenki” w ramach obchodów wiktorii grunwaldzkiej, postawiono tzw. krzyż grunwaldzki przy drodze ze Szczyrzyca do Jodłownika. Konieczny założył również w Skrzydlnej Kółko Rolnicze (1900 r.) oraz oszczędnościowo-pożyczkową Kasę Raiffeisena. Podczas kampanii wrześniowej 1939 r. rozegrała się tu zacięta potyczka dywizjonu rozpoznawczego 10 Brygady Kawalerii z oddziałami niemieckiej 3 Dywizji Górskiej (na miejscowym cmentarzu groby żołnierzy polskich). W latach okupacji Skrzydlna była typową wsią „partyzancką” i dlatego Niemcy dokonali tu kilku okrutnych pacyfikacji górskich przysiółków. Zdarzenia te opisał Józef Konieczny, miejscowy organista, autor wielce interesującej kroniki miejscowości. Obecnie Skrzydlna należy do gminy w Dobrej, jest niewielkim letniskiem i dobrym punktem wypadowym w okoliczne góry.
 

Warte uwagi

Informacje krajoznawcze:
1. We wschodniej części ryneczku skrzydlańskiego, w cieniu wiekowych drzew stoi drewniano - murowany kościółek p.w. św. Mikołaja. Ciekawostką jest fakt, że prezbiterium pochodzące z XVI w., jest murowane. Miejscowa legenda mówi, że fundator świątyni Prokop Pieniążek zginął podczas budowy zabity siekierą spadającą z rusztowania, a po jego śmierci budowę dokończono, wykorzystując tańszy budulec drewniany. Obecna drewniana nawa pochodzi z XVIII w. i ma konstrukcję zrębową. We wnętrzu można było do niedawna zobaczyć ołtarz główny i XVI-wieczne obrazy: Matki Boskiej, św. Stanisława Biskupa i św.  Mikołaja (skradzione w 2002 r., lub poddane konserwacji). Z okresu późnego baroku (2 poł. XVIII w.) pochodzą ołtarze boczne, chrzcielnica i ambona. Najciekawszym elementem wnętrza jest renesansowy nagrobek Prokopa Pieniążka herbu Odrowąż, przedstawiający postać leżącego rycerza. Dzwonnica o konstrukcji słupowej z nadwieszoną izbicą pochodzi z ok. 1820 r. Uwaga – kościół aktualnie (2010 r.) w trakcie renowacji. Planowane zakończenie prac w 2011 r.
2. W Skrzydlnej znajduje się również zabytkowy dwór z XVIII w. z fragmentami wcześniejszej budowli i pozostałościami fosy. Pierwszy dwór wybudowali Pieniążkowie, prawdopodobnie już w 2 połowie XVI w. Został mocno przebudowany na przełomie XVII/XVIII w. Jest obiektem murowanym, na planie prostokąta, piętrowym z wydatnymi ryzalitami od strony frontowej i tylnej. Posiada symetryczny układ wnętrz. Na piętrze interesujące sklepienia kolebkowe i krzyżowe oraz fragmenty ośmiobocznych pieców. W nadprożu kamiennym, nad wejściem herb Szreniawa. Wokół interesujący park krajobrazowy z pięknym drzewostanem. Dojście od centrum wsi drogą w kierunku Szczyrzyca ok. 2 km (w przysiółku Ługowina).
3. W Skrzydlnej można zobaczyć kilka interesujących kapliczek:
•Przy drodze z Porąbki do Skrzydlnej znajduje się murowana, bielona kapliczka z początku XX w. Została zbudowana w pobliżu kamieniołomu przez jego pracowników.
•Na skrzyżowaniu przy drodze do Stróży, stoi murowana kapliczka na planie prostokąta, z dwuspadowym dachem. Wewnątrz obraz Świętej Rodziny, w szczycie figura Chrystusa upadającego pod krzyżem. Została zbudowana w okresie międzywojennym. Wówczas drogą tą wożono kamień z tutejszego kamieniołomu do Stróży. Na zakręcie drogi wozy często się wywracały i dlatego w tym miejscu wozacy postanowili wybudować kapliczkę.
•Przy szkole kapliczka murowana z początku XX w. Wewnątrz figura ubiczowanego Chrystusa. Według miejscowego podania podczas powodzi ktoś zauważył w rzece tonącego mężczyznę. Kilku mieszkańców Skrzydlnej wyciągnęło go z rzeki. Wtedy okazało się, że nie jest to człowiek, tylko figura Chrystusa. Przez kilka tygodni ogłaszano w sąsiednich parafiach jej odnalezienie, jednak nie znaleziono właściciela. W końcu postanowiono wybudować kapliczkę dla figury, w miejscu gdzie znajduje się obecnie.
•W Ługowinie murowana, bielona kapliczka z dachem dwuspadowym, wybudowana prawdopodobnie w okresie budowy dworu. Wewnątrz kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej.
4. W kamieniołomie w Skrzydlnej zobaczyć można bardzo ciekawe odkrywki geologiczne: warstwy skalne, drobne skamieniałości, minerały i tzw. hieroglify (ślady wód płynących, odcisków, małży i trylobitów).
5. W pobliskiej miejscowości Stróża, w 1913 r. organizowano przed I wojną światową we dworze (obecnie szkoła) Oficerską Szkołę Strzelecką Organizacji Wojskowej „Strzelec”. Wśród 90 uczestników szkolenia był między innymi Michał Karaszewicz Tokarzewski. Wykłady i zajęcia z musztry prowadzili Józef Piłsudski oraz Kazimierz Sosnkowski. Obecnie na fasadzie dworku znajduje się tablica pamiątkowa z 1933 r., upamiętniająca działalność Szkoły Oficerskiej. Tablica, zlikwidowana w okresie komunistycznym, po 1989 r. wróciła na należne jej miejsce.

Patronat medialny

Partnerzy