Płynąca tędy Krzyworzeka nazywana była niegdyś Smarkawą. Zgodnie z ludową tradycją, rozległe obniżenie Wiśniowej jest nazywane również kotlinką św. Marcina. Dobre połączenia komunikacyjne z Krakowem, bogata oferta turystyczna i aktywność miejscowej społeczności powodują, że Wiśniowa jest dzisiaj prężnie rozwijającą się gminą i znakomitym punktem wypadowym w otaczające pasma górskie.
Nazwa Wiśniowej pochodzi najprawdopodobniej od wiśni, licznie sadzonych w okolicy ze względu na łagodny mikroklimat. Tereny te były zamieszkiwane już w czasach prehistorycznych, o czym świadczą pozostałości potężnej osady wczesnośredniowiecznej na pobliskim Grodzisku (617 m). Najstarsze wzmianki pisane o miejscowości pochodzą z roku 1349, kiedy to biskup krakowski Bodzanta włączył do parafii w Wiśniowej (liczyła wówczas 192 mieszkańców) okoliczne wsie: Poznachowice, Kobielnik, Wierzbanową i Lipnik. O Wiśniowej, która funkcjonowała w ramach starostwa dobczyckiego wspominał również Jan Długosz. Pod koniec XVI w. funkcjonowała już szkoła parafialna, której kierownikiem był Stanisław Radzic, a po nim Stanisław Przybyłowicz. W kronikach wspomina się również plagę szarańczy, która nawiedziła okolice w 1749 r. Po rozbiorach Polski wieś włączono do cesarskich dóbr kameralnych. Przez prawie 300 lat Wiśniowa była pozbawiona również własnej parafii i podlegała parafii dobczyckiej. Rangę wsi parafialnej przywrócił jej dopiero kardynał krakowski Jan Puzyna w 1901 r. Burze dziejowe nie ominęły małej miejscowości, dotarły tu echa rabacji galicyjskiej w 1846 r.
Pod koniec XIX w. w Wiśniowej były 244 domy i 1600 mieszkańców, w tym 60 Żydów. Gospodarzyli tu Romerowie z Jodłownika. Od Emilii Romerowej nabył te dobra Karol Dettloff, część wsi należało do Marcelego Bajera. W czasie kampanii 1914 r. na okolicznych wzniesieniach toczyły się zacięte walki pomiędzy wojskami austro-węgierskimi i rosyjskimi. W okresie okupacji hitlerowskiej Wiśniowa stała się zapleczem oddziałów partyzanckich ze zgrupowania AK „Kamiennik”. W odwecie Niemcy przeprowadzili krwawą pacyfikację Lipnika i Wiśniowej w dniach 12–18.09.1944 r.
Obecnie Wiśniowa jest niezwykle prężną gminą zarówno na polu gospodarczym i turystycznym, jak i… naukowym. Otóż z inicjatywy miejscowego wójta podjęto u progu XXI w. projekt mający na celu odbudowę zniszczonego przez Niemców obserwatorium na Lubomirze. Działania zakończyły się sukcesem i w 2007 r. uroczyście otwarto podwoje tej placówki badawczej. (więcej →Lubomir)
Warte uwagi
Informacje krajoznawcze:
1. W centrum wsi, w otoczeniu starych lip stoi modrzewiowy kościółek parafialny z 1730 r. pod wezwaniem św. Marcina, wybudowany przez księdza Leonarda Bystrama proboszcza dobczyckiego. Pierwotny kościółek z 1440 r. spłonął na początku XVIII w. W świątyni znajduje się słynący cudami obraz Matki Bożej Wiśniowskiej, stąd też Wiśniowa jest jednym z sanktuariów maryjnych archidiecezji krakowskiej. We wnętrzu można ponadto zobaczyć ładną polichromię (postacie ewangelistów i scena zmartwychwstania) i barokowe ołtarze św. Franciszka, św. Józefa, Matki Boskiej Różańcowej, Najświętszego Serca Jezusowego. Kościół został gruntownie odnowiony na początku XX w. przez Michała Tarczałowicza z Bochni. Rekonstrukcja, przeprowadzona na pocz. XXI w., przywróciła świątyni dawny blask i piękno. Dzwon z 1726 r. zawieszony w stojącej obok dzwonnicy został odlany w szczyrzyckiej pracowni Kaspera Kramnitza.
2. Przy wąskiej drodze nad Krzyworzeką, niedaleko Urzędu Gminy, w drewnianym budynku dawnej rzeźni znajduje się Izba Regionalna. Prezentuje ona kulturę materialną mieszkańców Wiśniowej i okolic. Kustoszem Izby jest p. Zofia Pilch, tel. 12 /2714 412.
3. Krzyż przydrożny przy głównej drodze, obok schroniska PTSM. Na nim napis: „Pamiątka dniowi 28.02.1846 r., przez Antoniego Pleszowskiego zfundowany”. Inskrypcja nawiązuje do wydarzeń rabacji galicyjskiej z połowy XIX w. Grasująca w okolicy banda chłopska pod wodzą Jana Dudzika chciała splądrować również wiśniowską plebanię, ale została przegnana przez naprędce sformowany przez tutejszego organistę oddział miejscowych kmieci.
Przy drodze do Lipnika rośnie sławny dąb „Bandaburek” (616 cm w pierśnicy), owiany licznymi legendami.
4. W Wiśniowej można zwiedzić dwa cmentarze wojenne. Jeden na wzniesieniu Dziadkówka (nr 373, dojście od basenu kąpielowego w górę ok. 20 min.), drugi obok murowanej kapliczki przy głównej drodze do Kasiny Wielkiej (nr 374). Pochowano tu żołnierzy i oficerów, poległych w czasie kampanii 1914 r. Warto przejść się na Dziadkówkę, skąd roztacza się piękny widok na okolicę. Na niewielkim wzgórzu, na zachód od centrum wsi znajduje się cmentarz epidemiczny z połowy XIX w.
5. We wsi znajduje się wiele pięknych kapliczek, dwie z nich postawiono w 1749 r. jako wotum dziękczynne za uratowanie wsi od plagi szarańczy.
6. Opodal zakola Krzyworzeki (ok. 600 m od kościoła w górę wsi) znajduje się budynek dawnej synagogi żydowskiej. Jest to jedna z trzech zachowanych drewnianych bożnic na terenie Polski. Została najprawdopodobniej wybudowana na przełomie XIX i XX w. Gmina żydowska w Wiśniowej była wówczas jedną z najliczniejszych na omawianym terenie. Tutejsi Żydzi zajmowali się krawiectwem, szewstwem i - przede wszystkim - handlem. Po wojnie zaniedbany budynek synagogi użytkowano np. jako pomieszczenie dla wozów strażackich, toteż stopniowo niszczał i popadał w ruinę. Na szczęście pod koniec lat 90-tych XX w. został poddany konserwacji. Warto może stworzyć tu w przyszłości niewielkie muzeum lub chociażby postawić tablicę informacyjną.
